Dawne fotografie artystyczne utrwalone na kruchym papierze przyciągają uwagę dzisiejszego odbiorcy, posługującego się przecież już cyfrowymi nośnikami. Co powoduje, że pomimo upływu ponad stu lat obrazy te nadal pozostają czymś więcej niż tylko odbiciem minionej rzeczywistości? Dlaczego tak jest możemy się przekonać na wystawie prezentującej dwór w Krzykosach uwieczniony na fotografiach Zygmunta Grudzińskiego. Ekspozycja jest czynna w kolskim Muzeum Technik Ceramicznych od 20 października 2023 r. do 31 stycznia 2024 r. Kuratorem wystawy jest Robert Andre.

Więcej …

Samorządowa Instytucja Kultury
Miasta Koło

Jesteś tutaj:
Zabytki Koła Ruiny zamku

Ruiny zamku

Ruiny zamkuKoło będąc miastem królewskim, tworzyło wraz z innymi miejscowościami tzw. tenutę kolską (starostwo kolskie).

Początkowo, starosta generalny Wielkopolski rozciągał swą władzę na teren prawie całej Wielkopolski. Wyjątkiem była już w XIV wieku ziemia nakielska, która – mimo, że stanowiła część województwa kaliskiego – podlegała władzy odrębnego starosty. Swojego starostę uzyskała też przyłączona do Polski w 1343 roku ziemia wschowska. Wreszcie w XIV i początkach XV w. pewne cechy samodzielności mają starostowie konińscy. Można sądzić, że okresowo nie podlegali oni starostom generalnym Wielkopolski. Nie wiadomo w jaki sposób starosta zawiadywał podległymi mu miastami. Można tylko przypuszczać, że wzorem wielkorządców krakowskich i w Wielkopolsce, w poszczególnych miastach rezydowali starościńscy prokuratorzy. Już jednak w XIV wieku rozpoczął się proces wyłączania określonych dóbr monarszych spod zarządu starosty generalnego. Proces ten (nie wiadomo dokładnie kiedy) spowodował powstanie m. in. starostwa kolskiego. Stanowiło ono określony zespół posiadłości monarszych, którymi zarządzali i z których czerpali korzyści, poszczególni posiadacze, zwani w źródłach "starostami" (capitaneus). Starostwa dzierżone były najczęściej w formie zastawów. Nadawane były również dożywotnio w uznaniu zasług obdarowanego.

Pierwszy tenutariusz kolski, Krystyn z Kozichgłów pojawia się w roku 1383. Z zamku kolskiego, wyrusza plądrować arcybiskupi Grzegorzew. W roku 1437 zmarł jego syn o tym samym imieniu, kasztelan sądecki, który również był miejscowym starostą. Widzimy go w Kole w roku 1425 i 1429, świadkującego na dokumentach Władysława Jagiełły. Napewno jako przedmiot zastawu, otrzymał tenutę kolską Jan Zawisza z Garbowa, syn Zawiszy Czarnego. Po jego śmierci w bitwie chojnickiej w 1454 roku, na Kole ciążyły duże sumy: 600 florenów węgierskich, 120 grzywien i 2 kopy groszy. Wdowa po Janie Małgorzata i ich córka Barbara były już spłacone w roku 1465. Również zastawnikiem królewskim był kolejny starosta, Jan Hińcza z Rogowa, kasztelan sandomierski. Dobra te, otrzymał 23 stycznia 1463 roku od Kazimierza Jagiellończyka (Il. 3). Hińcza otrzymał tenutę kolską dożywotnio, jako zastaw, ze wszystkimi dochodami z niej płynącymi. Władca zastrzegł sobie jedynie w tych dobrach prawo stacji raz w roku oraz podwód, czyli użyczenia koni dla swoich urzędników podczas ich podróży przez te ziemie. Umiera w 1473 roku, a sum na Kole, zrzeka się na rzecz króla. Kolejnym jest Dersław z Bielaw, podkomorzy łęczycki. Dzierży starostwo do roku 1476. Wówczas, tenuta kolska, dostaje się pod bezpośrednie, dożywotnie rządy księżnej Anny sochaczewskiej. W zamian, zrezygnowała na rzecz króla ze swoich dóbr na Mazowszu. Z jej ramienia starostą jest Sławecz z Niemygłów. Tenuta obejmowała miata: Koło i Brdów oraz wsie: Kościelec, Białkowo, Tarnówka, Mniszek, Gąsiorów, Trzęśniew, Wakowy, Dąbrowice, Zawady, Dzierawy, Nagórne Koło, Kosowce (Koserz ?), Blizna Wieś, Cietrze Małe (?), Dębno (ob. Dębno Królewskie), Podlesie, Czołowo, Rosocha, Ruchenna, Osiek, Lipie Góry, Maliniec, Bylice, Dębno, Bolemów (?). Kolejny tenutariusz w latach 1485-1487 to Jarand z Brudzewa, kanonik kruszwicki, a później Ambroży Pampowski (1487-1488). W roku 1490 król pożycza od Jana Kościeleckiego 2800 florenów, które przyrzeka oddać w ciągu roku, jeśli nie, oddać starostwo kolskie. W 1494 roku w zamian za odjęcie 200 florenów z sumy zastawu, starosta otrzymuje zwolnienie od stacji. Kościelecki dzierży dobra do swojej śmierci w 1498 roku. Kolejnym, jest od roku 1498 Jan Polak z Czarnkowa. Otrzymuje starostwo dożywotnio. Następnie, tenutariuszem kolskim zostaje Jerzy Węgier (1501-1506). W roku 1506, starostwo otrzymuje Jarosław Sokołowski z Wrzący Wielkiej(kasztelan biechowski, a od 1511 lędzki) i dzierży je, jako dożywocie, do swojej śmierci w roku 1518. W 1519 Anna, córka Łukasza Górki wykupuje tenutę kolską z rąk Małgorzaty, wdowy po Jarosławie, wypłacając jej 4200 florenów węgierskich, 2365 florenów polskich, 200 florenów w groszach i 200 florenów za remont kolskiej warowni.

Siedzibą starostów był zamek. Podczas ich nieobecności mieszkali w nim, burgrabiowie. W roku 1434 widzimy Jana Czarnockiego, herbu Lis, piastującego funkcję z ramienia, Krystyna z Kozichgłów. Burgrabią, a właściwie starostą za czasów ks. Anny, jest Sławecz z Niemygłów. Burgrabiowie są członkami sądu wójtowskiego.

Warto w tym miejscu poświęcić kilka słów kolskiej warowni.

Należy zaznaczyć, że do tej pory nie rozstrzygnięto dokładnego czasu jej powstania. Większość autorów twierdzi, że zamek został wybudowany za panowania Kazimierza Wielkiego (a więc do roku 1370). Z zapisek kronikarskich wiemy, że Janko z Czarnkowa nie wymienił go wśród inwestycji przypisywanych Kazimierzowi Wielkiemu. Pisał swoje dzieło pod koniec XIV wieku, niedługo po śmierci króla. Z kolei Jan Długosz, wymieniając zamki i dwory wybudowane przez tego monarchę, wspomina o Kole (nie mamy jednak pewności, czy kronikarz miał na myśli dwór na rynku, zamek, a może jedno i drugie).

Pierwszą fazą było wybudowanie wieży mieszkalnej. Stanowiła ona samodzielny obiekt o charakterze militarno-rezydencjonalnym. Z jej murów obwodowych ocalały tylko fragmenty konstrukcji piwnic, wybudowanej z okrąglaków polnych i ciosów piaskowca, szczątki muru ceglanego oraz pozostałości ceglanej ściany dzielącej resztki piwnicy na dwa pomieszczenia. Rozbieżne są opinie co do daty jej budowy. Jedni uważają, że powstała za czasów Władysława Łokietka w początkach XIV wieku. Są również głosy przesuwające datę jej wzniesienia na czasy Kazimierza Wielkiego, który tym samym miał rozpocząć budowę zamku.

Starostowie kolscy rezydowali na zamku do 1587 r. W XVII w. warownia była już ruiną. Za panowania Augusta III sejm darował riuny zamkowe tutejszym bernardynom, którzy mieli używać materiał z zamku na odbudowę swojego kościoła. Murów obwodowych nie zdołali naruszyć ze względu na znaczną ich spoistość i kruszenie się cegly w czasie rozbiórki. Pod koniec istnienia Rezczypospolitej starostwo kolskie posiadała rodzina Gurowskich herbu Wczele. W 1789 r. jako ostatni starostwo objął Władysław Gurowski.

Drugą fazą, było jednoczesne wybudowanie na sztucznie usypanym wzniesieniu podpartych szkarpami murów obwodowych założonych na planie wydłużonego prostokąta (z niewielkimi odchyleniami w części północno-wschodniej), narożnej wieży głównej i budynku bramnego. Dziedziniec miał zabudowę drewnianą. Ten etap budowy datowany jest na czasy Kazimierza Wielkiego, ale również na przełom XIV/XV wieku lub początek wieku XV, a więc panowanie Władysława Jagiełły.

Badania archeologiczne wykazały, że zabudowa mieszkalno-gospodarcza wewnątrz warowni była drewniana.

Rekonstrukcja

Hipotetyczna rekonstrukcja kolskiej warowni autorstwa J. Bacińskiego.

Copyright © Muzeum Technik Ceramicznych w Kole 2024

Template by Joomla Themes & Copywriter.